Οι Οχυρώσεις - Το τείχος

Αρκαδική πύλη

Οι Οχυρώσεις χρονολογούνται στον 3^ο αι. π.Χ και είναι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της αρχαίας στρατιωτικής αρχιτεκτονικής.

Πολύ εντυπωσιακή παραμένει σήμερα η Αρκαδική Πύλη στη βόρεια πλευρά του τείχους. Ήταν η κύρια Πύλη της Μεσσηνίας γιατί από την εξωτερική θύρα της, ξεκινούσε ο δρόμος προς την αρκαδική Μεγαλόπολη.

Η Ιθώμη ήταν το ισχυρότερο φυσικό και τεχνητό οχυρό της Μεσσηνίας, που ήλεγχε τις κοιλάδες της Στενυκλάρου προς Βορράν και της Μακαρίας προς Νότον. Από τα σωζόμενα ίχνη του προσδιορίζεται με ακρίβεια η πορεία που ακολουθεί σε μήκος 9,5 χλμ. Χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι ορθογώνιοι ασβεστόλιθοι λατομημένοι επί τόπου πάνω στον βραχώδη όγκο της Ιθώμης, όπου σώζονται πολλές θέσεις με ίχνη εξόρυξης. Οχυρωμένη ήταν και η κορυφή της Ιθώμης, όπου βρισκόταν η ακρόπολη και το Ιερό του Διός Ιθωμάτα. Οι πύργοι είναι κατά κανόνα τετράγωνοι με εξαίρεση έναν πεταλόσχημο και έναν κυκλικό πύργο. Από τα τείχη, για τα οποία ο Παυσανίας γράφει ότι ήταν ισχυρότερα από του Βυζαντίου ή της Ρόδου, σώζονται εκτεταμένα τμήματα κυρίως δεξιά και αριστερά από τις δύο πλευρές της Αρκαδικής Πύλης.

Τα τείχη ήταν φτιαγμένα από ντόπιο ασβεστόλιθο και κατά διαστήματα είχαν πύλες ενισχυμένες με ισχυρούς πύργους, που έπαιρναν το όνομά τους από την κατεύθυνση που ακολουθούσαν οι δρόμοι.

Σήμερα σώζονται τέσσερις πύλες, με κυριότερη την Αρκαδική, η οποία είναι ακόμα σε χρήση

Η Αρκαδική Πύλη αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης από την εποχή των πρώτων περιηγητών που την απεικόνισαν επανειλημμένα στις χαλκογραφίες τους.

Αποτελεί κατασκευή μνημειακών διαστάσεων, χτισμένη με ασβεστολιθικές ορθογώνιες πέτρες τεραστίων διαστάσεων που προκαλούν δέος στον επισκέπτη.

Είναι κυκλική και φέρει δύο εισόδους, μια διπλή εσωτερική και μια εξωτερική. Δύο τετράγωνοι πύργοι προστάτευαν από δεξιά και αριστερά της εισόδου της εξωτερικής.

Στον εσωτερικό κυκλικό χώρο υπήρχε ανά μια κόγχη δεξιά και αριστερά της εισόδου, όπου ήταν στημένες ερμαϊκές στήλες.

Στα δεξιά του αρχαίου δρόμου που οδηγεί από την Αρκαδική Πύλη στην αρχαία τριπλή γέφυρα της Μαυροζούμενας, βρίσκεται συστάδα ταφικών μνημείων.

1. Ταφικό μνημείο (17) περιλαμβάνει δύο ισομεγέθεις θαλάμους, διαστάσεων 4,70 x 5,40 μ. και δωρική στοά μπροστά από αυτους. Στη στοά του ταφικού κτίσματος βρέθηκε θησαυρός 1.400 περίπου χάλκινων νομισμάτων μέσα σε πήλινο αγγείο.
2. Ταφικό μνημείο (18), έχει τη μορφή ναΐσκου που περιλαμβάνει προστώο με πεσσοστοιχία, εσωτερικών διαστάσεων 2,70 x 5,30 μ. και ευρύ θάλαμο, διαστάσεων 5,40 x 6,70 μ. με την είσοδο στο μέσο της νότιας πλευράς του.

«Δεν είδα τα τείχη των Βαβυλωνίων ή τα μεμνόνεια στα περσικά Σούσα, ούτε άκουσα γι’αυτά από αυτόπτες: από τα τείχη όμως της Φωκικής Αμβρόσου, του Βυζαντίου και της Ρόδου – πόλεων άριστα τειχισμένων – δυνατότερα είναι τα τείχη των Μεσσηνίων»

(Παυσανίας 4.31 4-6)

Λακωνική Πύλη

Η ανατολική Λακωνική Πύλη δε σώζεται. Καταστράφηκε κατά τη διάνοιξη προς τη νέα μονή Βουλκάνου ήδη των 18^ο αιώνα. Στην εσωτερική ΝΑ γωνία του περιβόλου της Νέας Μονής βρίσκονται εντοιχισμένα ένα ανάγλυφο Αρτέμιδος και τα άκρα πόδια μαρμάρινου ανδρικού αγάλματος.